روش­هاي جدید  تدريس خواندن

بطور كلي روش­هاي مختلف تدريس خواندن و نوشتن را با اندكي مسامحه مي توان به سه مقوله اساسي تقسيم كرد . اين سه روش اصلي عبارت اند از :

1.      روش تحليل 26

2.      روش كلي27

3.      روش آميخته 28

در پي ، اختصارا" بنيادهاي نظري و عملي ، تاريخچه و مبتكران روش­ها و آموزش روش تدريس آميخته يا تركيبي كه روش تدريس كنوني در دبستان­ها كشور است با عنايت به خط و نوشتار خواهيد داشت .

روش تحليلي

اين روش همان روشي است كه در آموزش غير رسمي و آموزش رسمي كشور ما تا حدود سال 1327 هجري شمسي متداول بوده است . بنابراين ، اين روش قديمي ترين روش تعليم و تدريس الفباي فارسي است.مبناي نظري اين روش بر اساس مقدمات منطقي استوار بوده و از طريق اجزا به نتيجه كلي دست مي يافتند .مراحل آموزش الفبا در اين روش به شرح زير مي باشد :

v     تدريس اسامي  32حرف فارسي

v     تدريس  اسامي حركات  يا مصوتها  (اَ –اِ – اُ –آ – اي –او )

v     تدريس كاربرد حركات در حروف الفبا اَ  - بَ- پَ – تَ – ثَ –جَ...

v     از تركيب اسامي حروف و حركات كلمه ساخته مي-شود

                    ميم – الف- دال – ر =مادر

v       تهجي كلمات با توجه به آموزش­هاي قلب 

                الف، به صداي مدي = آ = آهو

پس از آموختن نكات فوق ، كار نو آموزان در زمينه آموزش الفبا پايان يافته بود وآن­گاه بر روي مهارت يافتن در خواندن و نوشتن استفاده از متون مذهبي و ادبي آغاز مي­گشت .

معايب روش

Á             شروع از جزء و رسيدن به كل مغاير جريان يادگيري است .

Á             تاكيد روش بر تقويت حافظه از طريق تمرين و تكرار مي­باشد ، بنابراين توجه به معني و تعقل ناچيز بوده انباشتن ذهن ، نه پروردن آن منظور مي­گرديده است .

Á             نوآموز هدف خاصي را جريان آموختن حروف الفبا در پيش ندارد ، بنابراين رغبتي نسبت به يادگيري نخواهد داشت .

Á             تمرين­هاي صوتي و هجايي فاقد معنا بوده ، كودكان با آن به شكل تمسخر اميزي مواجه مي شوند.

Á             كودك به جاي تميز آواي حروف با اسامي الفبا آموزش مي­بيند.

Á             متون برگزيده ماتناسب با توانايي و ذوق كودكانه نوآموزان نبوده غالبا" خارج از سطح توانايي آنان مي­باشد .

محاسن روش

تنها يك حسن براي روش متصور است و آن اينكه اگر نوآموزاني بتوانند عليرغم تمام مشكلات مراحل آموزش را طي نمايند ، قادر خواهند بود اكثر كلمات را بخوانند و حتي متون ادبي سنگين را باكمكي مختصر قرائت نمايند .

روش كلي

اين هم­چنان  كه از نام آن بر مي­آيد با ادراك كلي ذهن كودك سر و كار داشته  بنابراين از كلمه خواني آغاز مي نمايد .

« ادراك كلي » مفهومي است كه يكي از نتايج تحقيقات و مطالعات اويد دكرولي  عالم تعليم و تربيت بلژيكي است ، كه مراد وي از ادراك كلي پديده­اي است كه آن را با « ساخت » يا « هيأت كلي » گشتالت ، مقايسه مي­كند و مي­نويسد ك مفهوم« ساخت» يا «هيأت كلي » مخصوصا" متضمن يك رويه خاص موجود ذهني در برابر محيط است ، رويه­اي كه سبب مي شود اين موجود با تماميت ذاتي و مكتسب خود در برابر اشياء و وقايع تجلي و با تمام وجود خود آن­ها را ادراك كند ، به آن­ها بينديشد يا در مقابل آن­ها واكنش نشان دهد. اصطلاح « ادراك كلي » در اصل همين فكر را بيان مي­كند. پس در حقيقت تماميت فرد است كه روي هم ادراك مي­كند ، مي­انديشد و عمل مي­كند و در اثر اين رويه كلي است كه اشياء حوادث ، ادراكات ، انديشه­ها و اعمال جنبه كلي و يكپارچه به خود مي­گيرند .

دكولي معتقد است كه ادراك كلي عمل يا جرياني تفكيك ناپذير نيست ، بلكه فرآيند ذهني­اي نسبتا" پيچيده است كه در عين حال مخالف « تحليل – تركيبي » است ، به علاوه مقدمات آن را فراهم مي كند و در مقياسي كم و بيش وسيع در آن شركت دارد.

ترديدي نيست كه « كمينوس   1670 -1592 » قبلا" در كتابش متذكر شده بود كه براي رسيدن به جزئيات بايد از كليات آغاز كرد و طرفداران نظريه « گشتالت »‌در روانشناسي از افكاري نظير افكار دكرولي  دفاع كرده­اند.

روانشناسان گشتالت مي­گويند يك كل را نمي توان از اجزاي تشكيل دهنده آن فهميد ، يعني يك كل با اچزاي تشكيل دهنده آن فرق دارد. وقتي ما به سه نقطه به شكل زير در روي يك صفحه نگاه مي­كنيم تصوير يك مثلتث در ذهن ما ايجاد مي­شود :

در حالي كه سه نقطه زير اين تصوير را در ذهن ما ايجاد نمي­كند .

آنچه سبب مي­شود تا سه نقطه شكل اولي را يك مثلث تصور كنيم و اين تصور را در مورد شكل دوم نداشته باشيم مورد علاقه فراوان روانشناسان گشتالت بوده است . البته نمي­توانيم بگوييم كه يك مثلث چيزي غير از سه نقطه نيست . چيزي كه سبب مي­شود ما سه نقطه فوق را به صورت يك مثلث ببينيم وضعيت يا طرحي است كه اين سه نقطه ايجاد كرده­اند ، نه خود سه نقطه . شكل گشتالت فوق چيزي بيش از سه نقطه است . اين يكي از اصول مهم روانشناسي گشتالت است : يك كل بيش از مجموع اجزاي تشكيل دهنده آن است « يك مثلث چيزي بيش از سه نقطه فوق است » تئوري گشتالت بيش از اين كه يك تئوري يادگيري باشد ، به عنوان يك تئوري ادراك معروف است .

قوانين سازمان در نظريه گشتالت

1.          قانون شباهت: درگروهي از تحقيقاتي­كه به وسيله كهلر با هجاهاي بي معني انجام گرفت ، معلوم شد كه هجاهاي مشابه با سهولت بيشتر از هجاهاي نامشابه ياد گرفته مي­شوند .

2.          قانون مجاورت :بر طبق اين قانون اشياع و اشكالي كه نزديك به يكديگر قرار دارند بهتر درك مي شوند و راحت تر ياد گرفته مي­شوند .

3.          قانون ترميم يا بستن : بر طبق اين قانون سطوح غير بسته و ناكامل به صورت واحدهاي كامل درك مي­شوند .

4.          قانون ادامه خوب : سازمان ادراك به صورتي تشكيل مي­شود كه يك پاره خط به صورت يك خط مستقيم و يك پاره دايره به صورت يك دايره ادامه مي يابد .

مراحل تدريس در روش كلي

1.       آموختن شكل كلي كلمه با كمك تصوير بر اساس يادگيري در  روانشناسي .

2.       آموختن حروف الفبا به كمك كلمات به صورت استخراج يك حرف مشترك از چندين كلمه خوانده شده

3.       آموختن و نوشتن كلمات با كمك خواندن و نقاشي

معايب روش

1.       روش كلي را براي زبان­هايي كه داراي خط فونتيك هستند يعني زبان­هايي كه كتابت كلمه با تلفظ­آن مطابقت دارد ،نمي توان به كاربرد زيرا در زبان­هاي فونتيك آگاهي از اجراي كلمه ، آموختن ساير كلمات را آسان مي­كند ،در حالي كه در اين روش كلمات بدون ارتباط اجزاا آموخته مي­شود ، بنابراين از سرعت مطلوب برخوردار نبوده به صرف وقت و هزينه زيادي محتاج است .

2.       نوآموزاني كه با اين روش خواندن را آغاز كرده­اند در مراحل و مقاطع ديگر تحصيلي ممكن است اجزاي يك كلمه را به درستي تشخيص ندهند ، به عبارت ديگر كلمات ياد گرفته ، تسلط در شناخت اجزاي كلمه و تركيب آن­ها با يكديگر را فاقد باشند.

3.       استفاده ازاين روش در مورد تعليم خواندن و نوشتن خط فارسي كه اكثر علائم نوشتاري آن « حرف واحد در مقابل صوت واحد است » جايز نيست .

محاسن روش

1.       اين روش براي زبان­هايي كه خط آن­ها فونتيك نيست مانند زبان­هاي انگليسي و فرانسه مناسب است ، زيرا در اين زبان­ها كودك ، الزاما" بايد شكل مكتوب كلمه را با هر خصوصيتي كه دارد ياد بگيرد هر چند شكل كلمه و تلفظ آن مطابقت كامل نداشته باشد .

2.       اين روش از لحاظ دانش­آموزان روشي آسان و قابل تحمل است و كودكان را با مشكلات و ضوابط دست و پاگيري كه روش­هاي ديگر دارند مواجه نمي­كند .

روش آميخته

روش آميخته در واقع تركيبي از دو روش تحليل و كلي است ، زيرا اين روش هم­زمان به كل كلمه و سپس به اجزاي آن توجه دارد. اين روش اكنون به عنوان روش تدريس در كليه كلاس­هاي اول دبستان در كشور به طور رسمي متداول است.

تكنيك تدريس در اين روش فقط بر مبناي كلمه كليد مي باشد و بعد از آموزش حروف الفبا ديگر نيازي به استفاده از كليد نخواهيم داشت .

خصوصيات كلمه كليد

Ø                 معني و مصداق داشته باشد .

Ø                 حتي المقدور كلمه­اي يك بخشي ( سيلابي ) باشد .

Ø                 در آن فقط يك حرف مجهول وجود داشته باشد .

Ø                 حتي المقدور حرف مجهول در آخر كلمه قرار گرفته باشد .

مراحل  روش آميخته

1.  مقدمه چيني با استفاده از اشكال و تصاوير و مصاديق اشياء و شواهد ديگر رغبت كودكان را براي تدريس كلمه كليد بر مي­انگيزيم .          

2- بخش كردن ، كشيده گفتن هر بخش و شمردن صداهاي بخش در كلمه .

3-مشخص كردن صداهاي خوانده شده و صداي خوانده نشده .

4-نوشتن شكل صداي جديد يا حرفي از الفبا كه خوانده شده است همراه با توضيحات لازم .

معايب روش

بخش كردن و تجزيه آواهاي هر بخش مستلزم ايجاد ارتباط­هاي ذهني و مجرد فراواني مي­باشد كه با توجه به مراحل رشد ذهني كودكان از معايب اين روش شمرده مي­شود.

محاسن روش

1.  نو آموز هر حرف تازه را با كوشش ذهني خود مي­آموزد و آموختن اين شكل ، پاداش معنوي اوست .

2.  نو آموز با معمايي روبرو مي­شود كه برايش قابل حل است .

3.       نوآموز هدفي مشخص دارد يعني الفباي فارسي را ياد مي­گيرد ، پس بعد از آموختن هر حرف جديد حس مي­كند گامي به سوي هدف برداشته است .

4.       نو آموز با اين روش به دقت و تفكر عادت مي كند و مستقلا" آماده خواندن مي شود .

5.  براي زبان فونتيك كه اغلب علامات آن حرف واحد در مقابل صوت واحد است يا بر عكس، اين روش مناسب مي­باشد .